صورت فلکی
صورت‌فلکی یا پیکرآسمانی مجموعه‌ای از ستاره‌ها است که از دیدگاه زمینی به شکل خاصی تشبیه و نام‌گذاری شده‌است. در واقعیت سه بعدی، ستارگان یک پیکرآسمانی لزوماً به هم نزدیک نیستند و ربطی به هم ندارند. قرار دادن آنها در یک مجموعه صرفاً به‌خاطر نزدیکی ظاهری از دیدگاه زمینی است. دسته‌بندی ظاهری ستارگان به صورت پیکرهای‌آسمانی از نظر نشانی‌دهی و تهیه نقشه‌های آسان‌فهمِ آسمان مفید است.
تاریخچه
مطالعات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که نگارههای نقاشی شده بر روی دیوارهای غار لاسکو در جنوب فرانسه حاوی نشانه‌های نجومی است. گمان می‌شود خوشه ستاره‌ای پروین در کنار خوشه قلائص (صورت فلکی گاو) بر روی این نگاره‌ها نمایش داده شده‌است. شاید انسان‌های دوران پارینه‌سنگی (۳۰٬۰۰۰ تا ۲۶٬۰۰۰ سال پیش از میلاد) نخستین کسانی بودند که چهار جهت اصلی را تشخیص دادند. در اواخر دوره پارینه‌سنگی (۲۰٬۰۰۰ تا ۱۶۰۰۰ سال پیش از میلاد) در فرانسه هنر ساخت ابزارهای سنگی به اوج خود رسید و در آن هنگام اندیشه نخستین صورت‌های‌فلکی پایه گذاری شد. این را در آثار باقی‌ماندهٔ نقش‌های درون غارهای این دوران می‌توان یافت. در دره میرملاس و همیان در شمال کوهدشت لرستان نیز پناهگاه‌هایی از این دوران وجود دارند. در این پناهگاه‌ها نقش‌های رنگ‌دار زیادی است. حدود ۱۶٬۰۰۰ تا ۸٬۰۰۰ سال پیش از میلاد، کم‌کم اسامی گروه‌های ستاره‌ای (صورت‌فلکی) به سه دستهٔ نمادین تغییر کرد. دنیای پایینی، میانی و بالایی. حدود ۱۰٬۰۰۰ سال پیش از میلاد، عصر یخبندان در اروپا به پایان رسید. با گرم شدن زمین، علفزارها و دشت‌های اروپا جای خود را به جنگل‌ها دادند و دوران نوسنگی آغاز شد. در این دوره، انسان‌ها به جای شکار و جمع‌آوری غذا به کشاورزی و تولید غذا می‌پرداختند. از این رو نیاز آنها به وضعیت آب و هوا، و دانستن فصل‌ها بیشتر شد. به این ترتیب به مسیر سالانه خورشید در آسمان توجه بیشتری کردند. می‌توان گفت حدود ۵٬۶۰۰ سال پیش از میلاد، چهار صورت فلکی در آسمان شکل گرفته بودند: دو پیکر، سنبله، قوس و ماهی. آنها نمایانگر نقاط اعتدال‌ها و انقلاب‌های آن زمان بودند و مبنای صورت فلکی‌های منطقةالبروجی امروزی شد.
از سویی به نظر می رسد اولین صورت فلکی دب اکبر بوده که توسط سومریان بعلت تشخص آن و تعیین جهت شمال معین شده است و پس از آن صورتهای فلکی دایرةالبروج و آنگاه توسط مصریان، بابلیان و اعراب تعداد آنها به ۴۸ صورت فلکی رسیده است. در سال ۱۹۳۰ میلادی برای تمام آسمان ۸۸ صورت فلکی بصورت بین المللی شناسایی و به تصویب رسید.
نامهای دیگر صورتهای فلکی
در زبان فارسی برای دسته‌ای از صورتهای فلکی (پیکرهای آسمانی) که از قدیم شناخته شده بودند نامهای گوناگونی بکار رفته است. بسیاری از آنها انواع نامهای عربی یا فارسی بکاررفته در متون قدیمی‌تر هستند. این نامهای مترادف و برابرهای انگلیسی آنها در زیر می‌آیند:
| نام فارسی | نامهای دیگر در متون فارسی | نامهای انگلیسی |
|---|---|---|
| آبمار | مار آبی، نرمار، هیة الماء | Hydrus |
| آتشدان | مجمره، عودسوز، محراب نفاطه، الببغاء | Ara |
| ارابه‌ران | ممسک‌الاعنه، ممسک العِنان، عناندار، صاحب المعز | Auriga |
| اژدها | تنین، جوزهر (عربی‌شده گوزهر فارسی)، هَشتَنبَر | Draco |
| اسب بزرگ | فرس اعظم، فرس ثانی، اسب بالدار | Pegasus |
| اسب کوچک | فَرَس اول، قطعةالفَرَس، پاره‌اسب | Equuleus |
| اسکنه | قلم | Caelum |
| آفتاب‌پرست | حرباء | Chamaeleon |
| بادبان | شراع | Vela |
| بزغاله | جُدَی، بُزیچه چرخ، بز دریایی، بزماهی | Capricornus |
| برساووش | بَرَنده سر دیو، برنده سر غول، سوار، حامل رأس الغول، دیوکش | Perseus |
| بره | حَمَل | Aries |
| پیاله | جام، کاسه بزرگ، باطیه، معلف | Crater |
| پیکان | تیر، سهم | Sagitta |
| تاج جنوبی | اکلیل جنوبی، افسر، قبه | Corona Australis |
| تاج شمالی | فُکّه، اکلیل شمالی، کاسه درویشان، کاسه یتیمان، کاسه لئیمان، قصعةالمساکین | Corona Borealis |
| تازی‌ها | سگ‌های تازی، سگ‌های شکاری | Canes Venatici |
| ترازو | میزان، پله | Libra |
| تک‌شاخ | - | Monocerus |
| تلسکوپ | - | Telescopium |
| تلمبه | مفرغة الهواء، تلمبه بادی | Antlia |
| تور | تور ماهیگیری، تاربست، شبکه | Reticulum |
| توکان | طوقان | Tucana |
| جوی | نهر، رودخانه فلکی، نهر الاردن | Eridanus |
| چلپاسه | سوسمار، مارمولک، بزمجه | Lacerta |
| چلیپا | صلیب جنوبی | Crux |
| خرچنگ | سرطان | Cancer |
| خرس بزرگ | دب اکبر، هفت اورنگ، ارابه داوود، بنات نعش کبری | Ursa Major |
| خرس کوچک | دب اصغر، هفت اورنگ کوچک، سریر فلک | Ursa Minor |
| خرگوش | اَرنَب | Lepus |
| دُرنا | - | Grus |
| دلفین | - | Delphinus |
| دَلو | ریزنده آب، ساکب‌الماء، دال | Aquarius |
| دوپرگار | پرگار | Circinus |
| دوپیکر | جوزا، تؤمان | Gemini |
| دوشیزه | عذرا، خوشه، سنبله | Virgo |
| ذات‌الکرسی | خداوند کرسی، سرور تخت | Cassiopeia |
| روباهک | روباه، ثعلب | Vulpecula |
| زانوزده | برزانونشسته، الجاثی علی رکبتیه، پهلوان، راقص، هرکول | Hercules |
| زرافه | - | Camelopardalis |
| زن برزنجیر | اِمرأة المُسلسله، ناقه، زن زنجیری، زن در زنجیر، شاهزاده | Andromeda |
| ساعت | - | Horologium |
| سپر | - | Scutum |
| سکستان | السدس | Sextans |
| سگ بزرگ | کلب اکبر، کلب الجبار، سگ کلان | Canis Major |
| سگ کوچک | کلب اصغر، کلب مقدم، الغمیصاء، تریشگ (از پارسی میانه) | Canis Minor |
| سنگتراش | کارگاه، حَجّار | Sculptor |
| سه‌پایه (نقاش) | آلةالمصور | Pictor |
| سه‌سو | مثلث، الاشراط | Triangulum |
| سیاه‌گوش | وشق | Lynx |
| سیمرغ | عنقاء، ققنوس | Phoenix |
| شاه‌تخته | کشتی، تیر حمال، السفینةالطائر | Carina |
| شکارچی | جبار، راعی، النسق، بزرگ‌منش | Orion |
| شَلیاق | چنگ رومی، دیگ‌پایه، یک‌پایه، سه‌پایه، لورا (از لاتین)، اثافی، نسر واقع، سلحفات، بربط، الصنج، کَشَف | Lyra |
| شیر | اسد، شیر سپهر | Leo |
| شیر کوچک | اسد اصغر | Leo Minor |
| طاووس | - | Pavo |
| عقاب | - | Aquila |
| قطبنما | - | Pyxis |
| قنطورس | سنطوروس، ظلیم | Centaurus |
| قیفاووس | سلطان، ملتهب | Cepheus |
| کبوتر | حمامه | Columba |
| کژدم | عقرب | Scorpius |
| کشتی‌دم | دنباله کشتی | Puppis |
| کلاغ | غُراب، زاغ | Corvus |
| کمان | قوس، رامی، کماندار، کمانگیر، تیرانداز، نیم‌اسب | Sagittarius |
| کوره | تنور | Fornax |
| کوهمیز | میز، میز صحرائی | Mensa |
| گاو | ثور | Taurus |
| گاوران | عوّا، گاوچران، بقار، صیّاح، حارس‌الشمال، حارس‌السماء، بورطیس حارس، طاردالدب | Boötes |
| گرگ | سبع | Lupus |
| گونیا | خطکش، تراز | Norma |
| گیسو | گیسوان برنیکه | Coma Berenices |
| مار | حیّه | Serpens |
| مار باریک | شجاع | Hydra |
| مارافسای | حوّاء، حامل مار | Ophiuchus |
| ماکیان | دجاجه، قو، مرغ، طایر، اوز العراقی، الفوارس | Cygnus |
| ماهی | حوت، حوتین، سمکه، دوماهی، ماهی سپهر | Pisces |
| ماهی پرنده | - | Volans |
| ماهی جنوب | حوت جنوبی | Piscis Austrinus |
| ماهی زرین | ماهی طلایی، طلاماهی، ابوسیف | Dorado |
| مثلث جنوبی | - | Triangulum Australe |
| مرغ بهشتی | پرنده بهشتی | Apus |
| مگس جنوبی | مگس، ذبابه | Musca |
| میکروسکوپ | - | Microscopium |
| نهنگ | قیطُس، هیولای دریایی، مجمع الکواکب، کَهت (از پارسی میانه) | Cetus |
| هَشتَک | ثُمن، اُکتان | Octans |
| هندی | - | In |
منبع: ویکی پدیای فارسی
نظرات شما عزیزان:
موضوعات مرتبط:
برچسب‌ها:
تبادل لینک هوشمند 